مغالطه‌ی روان‌شناسی‌گرایی

این مغالطه گونه‌ای از تقلیل‌گرایی است. آن را می‌توان به‌منزله‌ی یک مغالطه علّی نیز طبقه‌بندی کرد. مغالطه‌ی روان‌شناسی‌گرایی هنگامی رخ می‌دهد که فرد کنش‌ها، باورها و امیال فردی دیگر را به یک سازوکار روان‌شناختی یا یک ترس یا میل ناخودآگاه تقلیل بدهد.

مثال‌ 1:

تو فقط به آن دلیل محافظه‌کار هستی که ناخودآگاه میل داری کسی بر رفتارت کنترل داشته باشد.

مثال 2:

ماریا خودش آگاهانه نمی‌داند، اما باور او به کارما ریشه در تمایل پنهانی او به نظم و سامان دارد.

مثال 3:

ساموئل فقط به این سبب به مذهب خود اعتقاد دارد که از ناخشنودی مادرش ترسی غیرعقلانی دارد.

توضیح:

تبیین‌های ارائه‌شده در این مثال‌ها ممکن است تاحدودی درست باشند. اما در واقعیت هیچ گونه شواهد قابل‌شناسایی و تحقیق‌پذیری وجود ندارد مبنی بر اینکه باورهای افراد حاضر در این مثال‌ها را اثرات عمیق روان‌شناختی متعیّن گردانیده‌اند. افزون‌بر‌آن، این مطلب صحیحی است که آثار روان‌شناختی در زندگی بشر حضور دارند، اما از این امر لازم نمی‌آید که همه‌ی انگیزه‌ها و دغدغه‌های مهم ما ناشی از ترس‌ها و امیال ناخودآگاه باشند.

لازم است اشاره شود که مغالطه‌ی روان‌شناسی‌گرایی با روان‌شناسی‌گرایی در معرفت‌شناسی و متافیزیک—که ناظرست به بنیاد قوانین منطقی و ریاضی‌—یکی نیست.

Van Vleet, jacob. E, 2021, Informal Logical Fallacies: A Brief Guide, Hamilton Books, p. 41.