دِئیسم، خداباوری عقلانی، خداباوری طبیعی:

این دیدگاه که دین راستینْ دین طبیعی است. بعضی از دئیست‌های مسیحی خودخوانده وحی را پذیرفته‌اند، اما استدلال‌شان این بوده است که محتوای وحی ذاتا با محتوای دین طبیعی همسان است. اکثر دئیست‌ها اما دین وحیانی را به‌مثابه‌ی یک پندار دروغین مردود شمرده‌اند. خدا از مخلوقاتش می‌خواهد که شادکام باشند و فضیلت را به‌منزله‌ی وسیله‌ا‌ی برای آن قرار داده است. چون خیرخواهی خدا برابرنگرانه است، او ضمانت کرده است که معرفت لازم برای شادکامی برای همگان در دسترس باشد. پس رستگاری نمی‌تواند موکول به وحی ویژه‌ای باشد. دین راستین بیان یک سرشت انسانی جهان‌شمول است که ذاتش خرد است و در همه‌ی زمان‌ها و مکان‌ها یکسان است. از منظر دئیست‌ها سنت‌های دینی همچون مسیحیت و اسلام ریشه در زودباری، جبّاریت سیاسی و پیشه‌ی روحانیت دارند که همگی موجب تباهی خردند و دین طبیعی را به ناسرگی‌ها می‌آلایند. دئیسم یک پدیده‌ی عمدتا قرن هفدهمی-هجدهمی است و در انگلستان برجسته بوده است. جان تالند (1729-1676)، آنتونی کالینز (1729-1676)، هربرت اهل چربوری (1648-1583)، متیو تیندال (1733-1657) و توماس چاب (1747-1679) از زمره‌ی خداباوران طبیعی برجسته‌ی اهل انگلستان بودند. خداباوران طبیعی قاره‌ای شامل ولتر و ریماروس می‌شدند. توماس پین و الیهو پالمر (1806-1746) نیز خداباوران طبیعی آمریکایی بودند. نویسندگان راست‌کیش این دوران واژه‌ی «دئیسم» را به‌مثابه‌ی یک واژه‌ی مبهم دچار سوء‌استعمال به کار می‌بردند. اما در اواخر قرن هجدهم این واژه باور بدین معنا نائل آمد: باور به یک «خداوند غایب» که جهان را خلق کرده است، قوانینش را مقرر کرده است و سپس آن را به حال خود وانهاده است.

منبع:

Audi, Robert. (2015). deism. The Cambridge Dictionary of Philosophy, Cambridge University Press.