در باب معنای واژه‌ی «لوگوس»
واژه‌ی “logos” مأخوذ از زبان یونانی به معنای لفظی «کلمه»، «عقل» یا «طرح» است و صورت جمع آن “logoi” است. در فلسفه و الهیات یونانی عقل الهی در جهان مندرج است و آن را سامان و صورت و معنا می‌بخشد. مفهومی که از واژه‌ی “logos” مستفاد می‌گردد گرچه در نظام‌های فلسفی و الهیاتی یونانی، مصری و پارسی نیز یافت می‌شود، اما درنوشته‌ها و آموزه‌های مسیحی اهمیت ویژه‌تری را در توصیف یا تعریف نقش عیسی مسیح در مقام مبدأ فعال الهی در خلقت، سامان‌بخش مدام در عالم و نماینده طرح الهی برای رستگاری انسان دارد. لذا این مفهوم بر آموزه‌ی بنیادین مسیحی «ازلیت عیسی» تأکید دارد.
سابقه‌ی ایده‌ی لوگوس در اندیشهی یونانی دست‌کم به قرن ششم پیش از میلاد و به هراکلیتوسِ فیلسوف بازمی‌گردد، او در فرایند کیهانیْ لوگوسی مشابه قوه‌ی تعقل در انسان را شناسایی کرد. پس از آن، فیلسوفان رواقی که پیرو اندیشه‌های زنون سیتیومی بودند، لوگوس را مبدأ عقلانی و معنوی‌ای تعریف کردند که در سراسر هستی سریان دارد. آنها لوگوس را مشیت، طبیعت، خدا و روحِ جهان نامیدند که متشکل بود از لوگوس‌های بذری فراوانی که در لوگوس جهان‌روا مندرج بودند. فیلون اسکندرانی، فیلسوف یهودی قرن اول میلادی، تعلیم می‌داد که لوگوس واسطه‌ی میان خدا و جهان است، لوگوس هم عامل خلقت بود و هم عاملی که ذهن انسان به‌واسطه‌ی آن از خدا آگاهی و درک حاصل می‌کرد. به‌عقیده‌ی فیلون و افلاطونیان میانه، لوگوس هم حالّ در جهان بود و هم ذهنِ متعالی الهی.
به‌عقیده‌ی یوحنا، در فصل اول انجیل، عیسی مسیح با «کلمه»ی («لوگوس») تجسم‌یافته یا تن‌مندشده یکی انگاشته شد. این یکی‌انگاشتن عیسی با لوگوس تاحدی ناشی از این دیدگاه یهودی بود که خرد عاملی الهی است که انسان را متوجهِ خدا می‌کند و با کلمه‌ی خدا یکی انگاشته می‌شود. نگارنده‌ی انجیل به روایت یوحنا از این بیان فلسفی که در نزد خوانندگان دنیای یونانی‌مآب آشنا بود، استفاده کرد تا بر خصلت نجات‌بخش شخصِ عیسی تأکید کند. چنانکه یهودیان برای «تورات» ازلیتی هم‌قدمت با خدا قائل بودند، یوحنا نیز چنین ازلیتی برای عیسی قائل بود، اما مفسرانْ لوگوس را غیرقابل‌انفکاک از شخص عیسی می دانستند و آن را صرفا وحی‌ای قلمداد نمی‌کردند که عیسی اعلام کرده است.
یکی‌انگاشتن عیسی با لوگوس در کلیسای اولیه بر اساس ایده‌های فلسفی یونان بسط بیشتری یافت. سبب این بسط‌یافتن نیاز به بیان ایمان مسیحی در قالبی معقول برای جهان یونانی‌مآب بود. همچنین نیاز بود که این ایده نیز منتقل شود که مسیحیت برتر از همه‌ی فلسفه‌های پیشا-مسیحی یا جانشین آن است. بنابراین آباء مسیحیت اولیه در دفاعیه‌ها و آثار جدلی خود اعلام می‌کردند که مسیح در مقام لوگوس ازلی (1) «پدر» را به آدمیان می‌نمایاند و موضوع تجلیات الهی‌ای است که عهد قدیم عرضه کرده است؛ (2) عقل الهی‌ای است که کل گونه‌ی آدمی در آن سهیم است، به‌نحوی فیلسوف قرن ششم پیش از میلاد و دیگرانی که در معیّت عقل زیسته‌اند مسیحیان پیش از مسیح بوده‌اند و (3) اراده و کلمه‌ی الهی است که جهان را سازمان بخشیده است.
ترجمه از دانش‌نامه بریتانیکا
Britannica, The Editors of Encyclopaedia, 2006, " Logos". Encyclopedia Britannica of World Religions, Encyclopedia Britannica Inc, p. 666.
کلمات کلیدی: لوگوس، فلسفه یونان، مسیحیت
